Na tej podstronie dowiesz się wielu ciekawych informacji o żywicowaniu i wykorzystaniu żywicy.

Czym jest żywica ?

Żywica jest w pełni naturalną substancją organiczną wytwarzaną przez niektóre gatunki drzew i krzewów w drodze naturalnych procesów fizjologicznych. Ich rola polega głównie na ochronie drzewa przed intruzami. Żywicą drzewo potrafi zalać wgryzającego się szkodliwego owada, a w przypadku uszkodzenie mechanicznego (np. zdarcia kory i miazgi przez jelenia) zabezpieczy drzewo przed groźną infekcją chorobotwórczymi grzybami.

^{Naturalne wycieki żywice z czeczoty na pniu sosny, będące wyrazem obrony drzewa w walce z patogenem.}

Zastosowanie żywicy

Żywica była wykorzystywana od wieków. W chinach 3000 lat temu produkowano z niej lak. Z żywicy otrzymujemy kalafonię i terpentynę które znajdziemy w większości farb i lakierów i niektórych tworzywach sztucznych. W farmakologii są składnikiem wielu lekarstw i kosmetyków. Jednym z ciekawszych zastosowań żywicy może być żywica pozyskiwana z modrzewia syberyjskiego i dahurskiego, oferowana jako pasta do żucia o właściwościach dezynfekcyjnych.

Pozyskanie żywicy nie zabijało drzew

Proces pozyskania żywicy wymagał zakładania spał żywiczarskich, czyli systematycznego ranienia drzew. Wbrew wielu ówczesnym ekologom nie było to dla tych drzew niebezpiecznym zabiegiem. Pozostawiane pasy życiowe gwarantowały utrzymanie funkcji fizjologicznych na doskonałym poziomie. Żywicowanie w Lasach Państwowych zakończono w 1993 roku, a do dziś w lasach rosną drzewa z rozległymi martwicami po spałach żywiczarskich. Martwice to powodują charakterystyczne zniekształcenie pnia doskonale widoczne na przekroju poprzecznym. Odkładające kolejne przyrosty na pasach życiowych tworzą charakterystyczne zgrubienia nazywane żartobliwie uszami Urbana.

^{Przekrój poprzeczny przez pień sosny żywicowanej przed rokiem 1993. Wyraźnie widać odkładające się przyrosty roczne na pasach życiowych, a także działalność patogenów grzybowych w drewnie.}

Rozmiar pozyskania

W powojennej historii Lasów Państwowych prowadzono pozyskanie żywice do 1993 r., (czyli roku w którym zaprzestano żywicowania) pozyskując średniorocznie 15 tys. ton żywicy. Począwszy od połowy lat pięćdziesiątych do roku 1977 odnotowano największe natężenie żywicowania, gdzie średnioroczne pozyskanie żywicy wynosiło ponad 20 tys. ton.

Źródła żywicy

W Polsce podstawowym źródłem żywicy była żywica sosnowa pozyskiwana w toku zakładania spał żywiczarskich. Źródłem uzupełniającym była ekstrakcja żywicy z karpiny (pni sosnowych pozostałych po ścince drzew), które po kilku latach dojrzewania wydobywano z ziemi i przewożono do destylarni. Pozyskiwano także niewielkie ilości żywicy modrzewiowej (z otworów nawiercanych ukośnie w głąb pnia modrzewia), oraz jodłowej (pozyskiwanej za pomocą strzykawek z pęcherzy żywicznych zlokalizowanych w korze).

Polska, zrębowa metoda żywicowania

Założenia tej metody opracowano już w okresie międzywojennym w Instytucie Badawczym Leśnictwa, doskonaląc w okresie powojennym. Żywicowanie powiązano z użytkowaniem rębnym (żywicowano drzewa przeznaczone w najbliższych latach do wyrębu), wypracowano obiegi żywicowania (liczbę lat w którym prowadziło się żywicowanie), określono szereg elementów technicznych spały (stopień ospałowania, kierunek nacinania spały, kąt nacięcia, formy nacięcia), oraz częstotliwość zabiegów (wykonywania nacięć i zbioru żywicy).

^{Schemat spały żywiczarskiej, źródło: Instrukcja Żywicowania zatwierdzona do użytku służbowego przez Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych, W-wa 1987.}

Opracowano szereg wysoce specjalistycznych narzędzi umożliwiających wydajne żywicowanie. Dziś odeszły one do lamusa, a zobaczyć możemy je tylko w muzeach i izbach leśnych. Najbliższym miejscem gdzie można obejrzeć imponującą kolekcję tych narzędzi jak również świeżo naciętą spałę jest izba leśna przy siedzibie Nadleśnictwa Opole.

^{Fragment ekspozycji poświęcony żywicowaniu w Izbie Leśnej przy siedzibie Nadleśnictwa Opole.}

Bursztyn to też żywica

Od wieków pożądany i podziwiany bursztyn jest niczym innym niż kopalną formą żywicy, która wyciekła z drzew w dawnych epokach geologicznych.