Zarówno drzewa jak i wszystkie inne organizmy żywe składają się z tkanek, pełniących różne funkcje. U roślin drzewiastych tkanka twórcza – kambium, dzięki regularnym podziałom komórek jest w stanie wytwarzać tkanki stałe tj.: łyko i drewno. Jednakże aktywność kambium jest w ciągu roku wyraźnie zróżnicowana, dlatego też na przekroju poprzecznym drzewa wyraźnie widać, że struktura drewna nie jest jednolita lecz przedzielona jaśniejszymi i ciemniejszymi okręgami – są to słoje roczne.

Przekrój poprzeczny przez pień sosny (niewielki, silnie powiększony wycinek), widoczne słoje roczne, drewno wczesne i późne, oraz zróżnicowanie ich grubości – wielkości przyrostu.

Wiosną kambium tworzy tzw. drewno wczesne, zazwyczaj jest to jaśniejsza część słoja rocznego, zwłaszcza u gatunków iglastych, u gatunków liściastych pierścieniowonaczyniowych wyraźnie widać w nim szerokie naczynia, ponieważ drewno to składa się z elementów o dużej przepustowości, służących przede wszystkim do przewodzenia wody.

Natomiast drewno późne tworzy się pod koniec lata, pełni ono funkcje mechaniczne, jest zbudowane z elementów o wąskim świetle, dlatego najczęściej jest ono ciemniejsze i ta część słoja jest w wielu przypadkach węższa niż drewno wczesne.

Niestety nie zawsze widać różnicę pomiędzy drewnem wczesnym a późnym, w danym roku, czasem nawet trudno odróżnić poszczególne słoje na przekroju poprzecznym drzewa. Słabo wyróżniające się słoje przyrostu rocznego są cechą drzew liściastych o drewnie rozpierzchłonaczyniowym, są to: brzoza, lipa, olcha, grab, osika.

Jesienią wytwarzanie nowych warstw drewna przez kambium zostaje zahamowane, dlatego pomiędzy dwoma słojami rocznymi, istnieje widoczna granica, znajdująca się pomiędzy drewnem wczesnym, a drewnem późnym poprzedniego roku. Dzięki temu możemy z dosyć dużą dokładnością określić wiek drzewa metodą liczenia słojów rocznych, rozpoczynając od rdzenia w kierunku zewnętrznym. Należy jednak pamiętać, że najbardziej miarodajny wynik otrzymamy licząc słoje z odziomkowej części pnia, ponieważ drzewa każdego roku przyrastają zarówno na grubość jak i na wysokość, więc im bliżej wierzchołka, tym drzewo będzie „młodsze".

Jak szybko rosną drzewa i od czego to zależy ?

Na przestrzeni lat szerokość słojów rocznych różni się w zależności od wielu czynników, najistotniejszymi z nich są:

Gatunek drzewa i jego cechy – niektóre gatunki drzew, np.: topola, wierzba, noszą miano szybkorosnących i w rzeczywistości mają zdolność wytwarzania szerokich słojów rocznych, a co za tym idzie, ich drewno jest miękkie i lekkie, między innymi dzięki takiemu tempu wzrostu ich wiek rębności, czyli wiek, w którym drzewostany składające się z tych gatunków mogą być użytkowane rębnie, wynosi zaledwie 40-60 lat. Natomiast gatunek taki jak cis wytwarza bardzo wąskie słoje, przez co rośnie powoli, za to jest rośliną długowieczną, żyjącą nawet ponad 1000 lat, jego drewno jest twarde, a jednocześnie giętkie i niegdyś było powszechnie stosowanie do wyrobu broni, należy pamiętać, że obecnie cis znajduje się pod ochroną, ponad to jest rośliną trującą. Dla porównania w jakim tempie przyrastają na grubość gatunki szeroko- i wąskosłoiste: topola biała, zwana Topolą Lesznowską, rosnąca do 2012 roku w miejscowości Leszno koło Warszawy, w wieku około 330 lat osiągnęła 991cm w obwodzie pnia (pomiar na wysokości 1,30m od ziemi) i była jednym z najgrubszych drzew w Polsce, podczas gdy najgrubszy cis pospolity, znajdujący się na terenie Nadleśnictwa Świerklaniec, liczy sobie około 600 lat, a obwód jego pnia na wysokości 1,30m wynosi zaledwie 214cm.
Wiek drzewa – w poszczególnych fazach rozwoju drzewostanu drzewa wykazują zróżnicowane tempo przyrostu na grubość. W zbliżonych warunkach środowiska, przyrastające słoje są coraz szersze, aż do pewnego momentu, w którym zazwyczaj drzewo zaczyna obficiej owocować – wtedy przyrastające słoje są coraz cieńsze. Fazą w której słoje mają największą średnicę, jest faza drągowiny (ok. 35-50 lat), wtedy drzewo spowalnia swój wzrost wierzchołkowy na rzecz przyrostu na grubość.
Warunki środowiska – drzewa, które rosną w warunkach spełniających ich wymagania glebowe, wilgotnościowe i cieplne wytwarzają szersze słoje, niż te, którym wymienione warunki nie sprzyjają. Jeżeli np.: w danym roku, lub na przestrzeni kilku lat będzie susza lub zbyt duże opady, jeżeli drzewo zostanie przygłuszone i nie otrzyma odpowiedniej ilości światła, jeżeli wystąpi gradacja szkodników owadzich, będzie to miało swoje odzwierciedlenie w szerokości słoja. W skrajnie niekorzystnych warunkach środowiska może nastąpić zjawisko „wypadania" słoja, wtedy w danym roku słój nie powstaje w ogóle. Kiedy w ciągu jednego okresu wegetacyjnego roślina kilkukrotnie wytworzy nowe ulistnienie, np.: po wiosennych, dotkliwych przymrozkach, wówczas tkanka twórcza w ciągu jednego roku może wykształcić dodatkowy słój.

Czy po drewnie można poznać gatunek drzewa z którego pochodzi ?

Każdy gatunek drzewa czy krzewu wytwarza drewno o określonych właściwościach fizycznych oraz o wyglądzie umożliwiającym określenie na przekroju poprzecznym pnia gatunek z którego pochodzi. Wystarczy trochę wprawy lub specjalny klucz do oznaczania. Poniżej kilka przykładów.

^{Przekrój poprzeczny przez pień sosny zwyczajnej.}

^{Przekrój poprzeczny przez pień wiązu polnego.}

^{Przekrój poprzeczny przez pień robinii akacjowej.}

Najwięcej drzew w lesie jest okrągłych

Tak przynajmniej odpowiedź na żartobliwą zagadkę. W rzeczywistości jest to prawda jeżeli przekrój poprzeczny pnia potraktujemy w dużym przybliżeniu jako koło. W rzeczywistości jest najczęściej lekko asymetryczny, tak jak drzewo pochylone zgodnie z kierunkiem panujących wiatrów. Czasem przekrój poprzeczny, szczególnie w strefie odziomkowej (przy ziemi) może daleko odbiegać od kształtu koła.

^{Przekrój poprzeczny przez pień drzewa w części odziomkowej może przybierać rozmaite, czasami bardzo dziwaczne formy.}

Historia drzewa zapisana w słojach

W słojach rocznych przyrostów jak w nowoczesnym rejestratorze zapisany jest zbiór danych o drzewie, tempie jego wzrostu, warunkach pogodowych i gradacjach szkodników, oraz uszkodzeniach. Trzeba tylko umieć odczytać te dane.

^{Na tym przekroju możemy nie tylko odczytać wiek drzewa w chwili ścięcia, ale również że było żywicowane z dwoma spałami. Można określić ile lat przed ścięciem rozpoczęto i zakończono żywicowanie.}

Słoje drzew w służbie archeologii:

Obecnie przy wykorzystaniu wiedzy jaką mamy na temat drewna, możemy ustalać wiek znalezisk archeologicznych zawierających drewno, zabytków i zjawisk przyrodniczych. Dzięki temu, że słoje roczne tworzą sekwencje o różnych grubościach w zależności od warunków klimatycznych tworzy się skale dendrologiczne na podstawie próbek pobranych z wielu drzew, różnych gatunków w danym regionie i zestawiania coraz to starszych próbek można datować wszelkie znaleziska nawet na 10,5 tysiąca lat wstecz z dokładnością do roku, a czasem nawet do sezonu.

View »